Sudanlı düşünür, siyaset adamı ve akademisyen Prof. Dr. Malik Bedri, geçtiğimiz pazartesi günü (8 Şubat 2021) Malezya'nın başkenti Kuala Lumpur'da hayata gözlerini yumdu. Özellikle psikoloji alanında yaptığı çalışmalarla tanınan ve 'İslamî psikolojinin babası' unvanını taşıyan Bedri, Müslüman Kardeşler Teşkilatı ile bağlantısı üzerinden siyasetin içindeydi; tesis ettiği eğitim kurumlarıyla da -hem teorik hem de pratik seviyede- İslam düşüncesi sahasında dikkate değer yorumlar ortaya koymuştu.
1932'de, Sudan'ı İngiliz işgalinden kurtarmak için mücadele eden Mehdî Hareketi'ne mensup Babikr Bedri adlı bir babanın oğlu olarak dünyaya gelen Malik Bedri, yüksek öğrenimini Beyrut Amerikan Üniversitesi'nde tamamladı. Bu süreci 'O zamana kadar çocuktum, ama Beyrut'a gidince, üniversitenin aynı zamanda bir misyoner okulu olarak da faaliyet gösterdiğini gördüm. Bununla mücadele etmem gerektiğini düşündüm' sözleriyle anlatan Bedri, kariyerinin sonraki aşamalarını tümüyle 'modern dünyada Müslümanların zihin yapısının ve psikolojilerinin aşınmasının sebepleri'ni araştırmaya ve çözümler önermeye adayacaktı.
Malik Bedri, Beyrut'ta yüksek lisansını tamamlayıp ülkesine döndüğü 1959'da, arkadaşlarının 'Sudan'ı ziyarete gelmiş Afro-Amerikalı bir Müslüman var, ilgilenir misin?' teklifi üzerine Hartum'daki Grand Hotel'e gittiğinde, karşısında Malcolm X'i buldu. Selamlaşmadan sonra, 27 yaşındaki Malik'le 34 yaşındaki Malcolm arasında derin bir samimiyet doğdu, sanki birbirlerini yıllardır tanıyormuşçasına sohbete başladılar. Malik Bedri, Amerikalı misafirini Sudan'ın çeşitli bölgelerine götürdü, insanlarla tanıştırdı, ülkesinin tarihi ve gelenekleri konusunda bilgilendirdi. Malcolm X açısından en ilginç tecrübelerden biri, Malik Bedri'nin evinde bizzat misafir ettiği altı öğrenciyle tanışması oldu. Afrika'nın fakir bölgelerinden gelen bu çocuklar, Bedri'nin babasının kurduğu özel okulda okuyorlardı. Çocuklar, Bedri'nin yanında gelen bu misafiri Sudanlı zannederek kendisiyle Arapça konuşmaya çalışınca, Malcolm bu sahiplenişten çok etkilenmişti. Bedri'nin ailesi ve akrabalarıyla tanışmak da Malcolm'ü büyülemişti. Yanında getirdiği minik kamerayla her şeyi kayıt altına almış, insanlarla uzun sohbetler etmiş, içi hayranlık ve sevinçle dolmuştu. Afrika'da 'barbarlık'tan başka bir şey olmadığı yönündeki Batılı algıya rağmen, karşısında capcanlı bir Müslüman kültür bulmuştu.
Bu sırada henüz sahih İslam'la tanışmamış olan ve Amerikalı siyahî lider Elijah Muhammed'in fikirlerini takip eden Malcolm X, Sudan'daki tecrübelerinin derin tesiriyle ABD'ye döndü. İlginç bir tevafuk eseri, Malcolm'e inandığı esasların aslında 'İslam dışı' olduğunu ilk haykıran, Ahmed Osman adlı bir Sudanlı oldu. O sırada yanında bulunanlar Osman'ı adeta linç etmek isteyince, Malcolm, 'Bırakın dilediği gibi eleştirsin. Ben Sudanlıları yakından tanıdım. Tertemiz insanlardır' diyecekti. Sonrasında Elijah Muhammed'in tuttuğu yola karşı sorgulama sürecine giren Malcolm, nihayet gerçek İslam'ı bulacak ve Elijah'a cesaretle karşı koyacaktı.
Malcolm, 1964'te manevî dönüşümüne vesile olan haccı gerçekleştirdikten sonra, Malik Bedri ile görüşebilmek için Beyrut'a uğradı. Bedri bu sırada, Amerikan Üniversitesi'nde ders veriyordu. Bedri, beş yıl sonra yeniden görüşmelerini şöyle anlatıyor: 'Karşımda tamamen başka bir insan gördüm. Müthiş bir değişim geçirmişti ve bu değişimi yüzünden okumak mümkündü.' Gerçek İslam'a yüzünü çeviren Malcolm X'in adı da artık Malik Shabazz'dı. Aldığı yeni ismi seçerken yaptığı tercih, elbette sürpriz değildi. Malik Bedri, 'Bu konuyu kendisine direkt şekilde sormadım. Ama onca farklı isim varken, 'Malik'i tercih etmesinin sebebinin ben olduğumu güçlü bir şekilde hissettim' diyor.
'Müslüman Psikologların Çıkmazı', 'Düşünme – Gözlemden Tanıklığa' ve 'Müslüman Bir Psikologdan Psikososyal Çözümlemeler' adlı eserleri Mahya Yayınları tarafından Türkçe'ye de çevrilen Prof. Dr. Malik Bedri'yi anarken, onun hayatının Türkiye'de pek bilinmeyen bir safhasını öne çıkarmayı seçtim. Yukarıdaki Malcolm X ayrıntılarını kendi dilinden ve uzun haliyle dinlemek isterseniz, YouTube'da 'Cambridge Muslim College'ın kanalındaki özel röportajını tavsiye ederim.
Malik Bedri, eşcinselliğin sıradan bir tercih olmaktan çıkarak, topyekûn insan fıtratını hedef alan politik bir proje olarak küresel çapta uygulamaya konduğu bir zamanda terk-i dünya etti. 'Müslüman psikologların, İslam'ın esaslarından yola çıkan yeni bir dil oluşturmaları gerektiği' yönünde sürekli tekrarladığı mesajını, Müslüman psikologlara verilmiş bir ödev olarak bırakarak…
(*) Taha Kılınç'ın bu yazısı Yeni Şafak Gazetesi'nden alıntılanmıştır.