Kenya'nın ve Afrika'nın önemli düşünürü, edebiyatçı Ngugi Wa Thiong'o'nun 'Decolonising Mind' kitabının Türkçeye çevrilmiş hali 'Zihni Sömürgeden Azad'. Ngugi, karşılaştırmalı edebiyat profesörü olan Ngugi, Avrupalıların Afrika kıtasına verdikleri zihinsel hasarı en iyi anlatan ustalardan biridir aynı zamanda. Avrupa dillerinde yazılan Afrika edebiyatını 'burjuva edebiyatı' olarak tanımlamaktadır. Bu sebeple eserlerinin belli bölümünü kendi dili olan Kikuyuca olarak yazmıştır. Eserlerini kendi dilinde vermesine anlam veremeyenlerin tepkilerini emperyalizmin Afrika gerçekliklerinin algısını çarpıtmasına bağlamıştır.
Fırsat bulanların bu kitabı alarak okumasının faydalı olacağını düşünüyorum. İçerisinde Kenya ve Afrika tarihine dair yansımalar bulmanın yanı sıra, emperyalizmin nasıl bir vampir olduğunu net şekilde görebilirsiniz. Kitabın bir bölümünde şöyle söylemektedir:
'Emperyalizm gerçekliği ters yüz etmiştir. Anormal olan normal olarak ve normal olan da anormal olarak resmedilmektedir. Hakikatte Afrika, Avrupa'yı zenginleştirmektedir. Lakin Afrika, onu yoksulluktan kurtarması için Avrupa'ya muhtaç olduğuna inandırılmıştır. Afrika'nın tabii ve insan kaynakları buna rağmen Afrika, hala kıtanın sırtına binmekte olan çevrelerden yardım görmesi hasbiyle minnettar hissettirilmiştir. Üstüne üstlük Afrika, Afrika'yı bu ters yüz edilmiş bakış açısı ile görmeyi makul gören aydınlar yetiştirmektedir. İnanıyorum ki benim Kikuyu dilinde, bir Kenya dilinde, Afrika dilinde yazmam, Kenya ve Afrika halkının anti-emperyalist savaşımlarının bir parçası ve veçhesidir. Okullarda ve üniversitelerde Kenya dili –bu Kenya'yı meydana getiren pek çok milletin dilleridir- bağnazlığın, az gelişmişliğin, küçük düşürmenin ve cezanın olumsuz sıfatlarıyla bağdaştırılmıştı. Böylesi bir okul sistemi tecrübesi yaşatılan bizlerin, gündelik olarak aşağılanma ve ceza görmeyi simgeleyen lisanın halkına, kültür ve değerlerine karşı bir husumet besleyerek mezun olması mukadderdi. Kenyalı çocukların, emperyalist boyunduruğun hakir görme geleneği içinde kendi toplumu ve tarihince geliştirdiği iletişimin araçlarına hizmet ederek büyüdüğünü görmek istemiyorum. Ben onların sömürgeci yabancılaşmanın ötesine geçmesini istiyorum' (Thiong'o, 2017: 59-60).
Ngugi yazdıkları, anlattıkları ile spesifik bir zaman aralığı ve coğrafyadan bahsediyor gibi görünebilir ancak aslında çok daha geniş bir zamana ve coğrafyaya seslenmektedir. Bugün beyinlerimizin içine nakşedilmiş olan özenti yaşam biçimleri, kültüründen utanma, başkalarına yaranmak adına değerlerinden vazgeçme gibi özellikler aslında Ngugi'nin Afrika-Batı ilişkisini tanımladığı özelliklere ne kadar da benziyor, öyle değil mi?
Emperyalizm toptan bir direniş ile karşılaştığında topunu tüfeğini toplayıp evine dönmek zorunda kaldı. Ancak şunu kabul etmeliyiz ki giderken çok daha etkin bir yöntem buldu. Beyinlere ve kalplere yerleşen sahte hayallere dayalı bir hayat biçimi oluşturdu. Bu sahte hayallerin pembe kısmına geçmenin ilk şartı bireyin ve sonrasında toplumun kendini ezik, kusurlu ve beceriksiz hissetmesiydi. Bazen bilerek, bazen bilmeden bu yalan yanlış hislere teslim oldu pek çok insan. Başkalarını ulaşılmaz gören bu zihniyetin üretmesinin, başarmasının yolu en baştan kapatılmış oluyordu. Bu yolun bir şekilde açılması gerekiyor. Açmak için tarihi iyi bilmek, komplo teorileri ile değil gerçeklerle yola devam etmek ve hangi işi yapıyorsak en iyisini yapmak için çabalamak gerekiyor. Batı'nın bize inandırdığı yapamazsın, edemezsin düşüncesini kafamızdan atmanın vakti geldi ve geçiyor.
Onlara itiraz etmek gerekiyor. Kalben itiraz, tüm varlığımızla itiraz, anlamlı bir itiraz. Sanatla itiraz, edebiyatla itiraz, ilimle itiraz.
Adına ömür denen ve dünyanın yaşının yanında minicik bir zaman aralığı olan sürecin anca insanca bir duruş, adil bir düzen ve sömürgecilik karşıtı bir dünya tasavvuru yolunda harcanması onu anlamlı kılacaktır. Başka tahayyüllere bir itirazımızın olması gerekiyor.
İdeolojiler üzerinden değil, yalnızca yaratılmışların en değerlisi olan 'insan' olma olgusuyla itiraz. Emperyalizme itiraz, sömürgeciliğe itiraz, neokolonyalizme itiraz…
Kaynakça:
Thiong'o, N. W. (2017). Zihni Sömürgeden Azad. (Ş. Nantu, Çev.) Ankara: Hece Yayınları.