Muslim Port Haber Merkezi | Yunus Emre Kaynak
Çin'in Doğu Türkistan'ındaki büyük veri programı, Müslümanları "keyfi olarak seçiyor ve tutukluyor" diyen örgüt, peçe takma, Kuran-ı Kerim okuma veya hac ziyaretine gitme gibi davranışları sebebiyle Müslümanların tutuklanmaya devam ettiğini belirtti.
İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) tarafından Çarşamba günü yayınlanan yeni bir raporda, hak savunucu grubu Sincan'ın Aksu vilayetinde 2 binden fazla tutuklunun yer aldığı sızdırılmış bir listeyi analiz ettiğini ve Entegre Müşterek Operasyonlar Platformu (IJOP) olarak bilinen programın insanları ilişkileri, iletişimleri, seyahat geçmişleri veya yetkililerin şüpheli bulduğu biriyle akrabalıkları nedeniyle işaretlediğini ve tutukladığını ortaya koydu.
Teknoloji Kullanılarak Baskı Artırılıyor
HRW'nin kıdemli Çin araştırmacısı Maya Wang, "Aksu Listesi, Çin'in Sincan'daki Türk Müslümanlarına uyguladığı acımasız baskının teknolojiyle nasıl desteklendiğine dair daha fazla bilgi sağlıyor" dedi.
"Çin hükümeti listedekilerin ailelerine cevap borçlu: Neden gözaltına alındılar ve şu anda neredeler?"
Birleşmiş Milletler, çoğu Uygur olan bir milyondan fazla Türk Müslüman'ın Sincan'ın batısındaki kamplarda gözaltına alındığını tahmin ediyor. Aktivistler, tutuklamanın amacının Türk Müslümanların etnik ve dini kimliklerini "silmek" ve Çin hükümetine olan sadakatlerini sağlamak olduğunu söylüyorlar.
Pekin suçlamaları reddederek, kampları sorunlu eyaletteki "aşırı dinciliği" ortadan kaldırmaya yardım etmek için mesleki eğitim merkezleri olarak nitelendirdi.
HRW, 2018'in sonlarına dayanan Aksu Listesi'nin, yetkililerin "zorlanmış düşünce dönüşümü" hedeflerini seçmelerinde büyük veri ve teknolojinin oynadığı rolün başka kanıtlar gösterdiğini söyledi. Bu yılın başlarında, kampanyacılar Sincan'ın Karakax bölgesinde yetkililerin bir kişinin gözaltında kalması gerektiğini değerlendirmek için Entegre Müşterek Operasyonlar Platformu'nu nasıl kullandıklarını belgelemişlerdi. Bir Karakax yetkilisi bu raporu "uydurma" olarak nitelendirmişti.
HRW, Aksu listesi olarak ulaştığı belgeyi Sincan'daki isimsiz bir kaynaktan aldığını ve resmi kayıtları, sosyal medya kayıtlarına karşı kontrol ederek, Uygur azınlık topluluklarına ve Pekin'in Sincan'daki baskısını kapsamlı bir şekilde belgeleyen iki uzmana danışarak listenin gerçekliğini doğruladığını söyledi.
Müslümanları İşaretleyip, Tutukluyorlar
HRW, Entegre Müşterek Operasyonlar Platformu'nun kendisini "hassas ülkelerle bağlantıları" nedeniyle işaretlediği için gözaltına alınan Bayan T'yi örnek verdi. Listede, Bayan T'nin Mart 2017'de yabancı bir numaradan dört arama aldığı ve HRW'nin bunu bayan T'nin kız kardeşine ait olarak bulduğu belirtildi.
"Bayan T'nin kız kardeşi, Sincan polisinin Bayan T'yi Aksu Listesi'nde gözaltı tarihini kaydettiği sıralarda sorguladığını söyledi. Polis özellikle kız kardeşini yurtdışında yaşadığı için sorgulamıştı." dedi.
Tutuklanma Sebepleri, Peçe Giymek, Kuran Okumak ve Şehir Dışına Çıkmak
HRW, ikinci bir olayda, 1980'lerin ortalarında Kur'an okumuş ve 2000'li yılların başında "karısının peçe giymesine izin verdiği" için bir adamın gözaltına alındığını söyledi. Üçüncü bir olayda ise, bir kadın Aksu'nun dışına çıktığı, bir kez Kaşgar'a gittiği ve 2013 yılında Hotan'da bir gece kaldığı için gözaltına alındığı tespit edildi.
HRW, tabloya göre Aksu Listesi'ndeki kişilerin yaklaşık yüzde 10'unun veya 200'den fazlasının "terör" ve "aşırılık" suçlarından gözaltına alındığını, ancak yetkililerin bu tutukluların herhangi bir şiddet eylemi işlediğini, kışkırtıldığını, desteklediğini veya planladığını iddia etmediğini belirtti.
Telefonunu Kapatanlar Bile Listelenmiş
Bir kişiyi alıkoymanın diğer nedenleri arasında sanal özel ağ (VPN), Skype veya eşler arası dosya paylaşım uygulaması Zapya gibi yazılımların kullanımı yer alıyor.
Telefonlarını kapatan veya uzun süre ortadan kaybolarak "şebeke dışı" kalan kişilerinde listelendiği ortaya çıktı.
Günlük ve Yasal İşler Sebebiyle Tutuklanıyorlar
HRW, Aksu Listesi üzerinde yaptığı analizde " Entegre Müşterek Operasyonlar Platformu'nun sistemi tarafından işaretlenen insanların büyük çoğunluğunun günlük yasal ve şiddet içermeyen davranışlardan ötürü gözaltına alındığını güçlü bir şekilde gösterdiğini" söyledi.
HRW'nin kıdemli Çin araştırmacısı Maya Wang, Entegre Müşterek Operasyonlar Platformu gibi tahmine dayalı polislik platformlarının "Çin hükümetinin Türk Müslümanlarına yönelik büyük baskıyı haklı çıkarması için sözde bilimsel bir incir yaprağı olduğunu" söyledi ve ekledi: "Çin hükümetinin derhal bu platformu kapatması gerekir, topladığı tüm verileri silmesi ve Sincan'da keyfi gözaltına son vererek herkesi serbest bırakmalıdır."
Zalim Çin Diğer Şehirlerde de Aynı Sistemi Kuruyor
HRW ayrıca bu sistemin zalim Çin tarafından Sincan dışında kullanıldığına dair ön kanıtlar olduğunu söyledi.
Ocak 2020 tarihli bir satın alma belgesi, Sincan'da sistemi inşa eden Çin Elektronik Teknolojisi Grubu'nun (CETC) Ningxia eyaletinin başkenti Yinchuan'da aynı sistemi inşa ettiğini gösteriyor.
Bölge, aynı zamanda Müslüman bir azınlık olan etnik Huilerin en yoğun olduğu bölge.
HRW, "Sistemin nasıl kullanıldığı bilinmemekle birlikte, Hui Müslümanlarına yönelik dini kısıtlamalar, camilerin ve Arapça dil okullarının kapatılması, Helal restoranlardan Arapça belge ve tabloların temizlenmesi gibi faaliyetler yaptığı belirtildi. Araştırmacı Wang, '2019 yılından bu yana Ningxia ve diğer Hui Müslüman bölgelerinde bu olaylarda giderek artış oluyor." dedi.
