Batı Afrika’ya yolculuk yapmış çoğu insanın evlerin duvarlarında, minibüslerin arkalarında, motosikletlerin üzerinde gördüğü bir resim vardır. Bu resim kimi zaman bir boyama kimi zaman çıkartma şeklinde olmakta ve yerel kültüre dair fazla bilgisi olmayanlarda merak uyandırmaktadır.

Senegal, Gambiya, Sierra Leone, Fildişi Sahili, Gana, Nijerya gibi ülkelerde çokça görülebilen bu çizimler İbrahim Niyass’ı (Inyass) betimlemektedir. Niyass’ın popülaritesini anlamak için bölgede İslam’ın yayılması hususunda ciddi bir etken olan harekete değinmek gerekiyor. Ticaniyye bir tarikat olarak özellikle Batı Afrika’da Şeyh Ahmed El-Ticani öğretisini günlük hayatlarında uygulayan oldukça geniş katılımlı bir grup. Pek çok İslami harekette olduğu gibi içerisinde bazı bölünmeler yaşasa da kalabalık bir topluluk. Yalnızca Nijerya’daki sayılarının elli milyon olduğu söylentileri bulunuyor.


Kaynak: Yazar, Gana, 2013.

Zaman içerisinde Niyass dışında hareket içerisinde bilinen başka isimler olmuştur. Yaşayanlardan iki yüz kadar eseri bulunan Şerif İbrahim Saleh, Tahir Osman Bauchi, Dr. İbrahim Makari gibi isimler de Afrika’nın inanç haritasında etkili kimseler arasında yer alıyor. Muradiye olarak geçen bir başka grup da Senegalli Ahmadu Bamba’nın takipçilerini ifade ediyor. Bamba takipçilerine özgü Magal kutlamaları her sene coşkuyla icra ediliyor.

Kadiriler, Şazeliler, Halvetiler ve diğer başka tarikatlar da Afrika’da İslam’ın yayılmasına katkı sağlayan diğer oluşumlar. Birçok tarikat mensubunun sömürge ülkelerine yapılan isyanlarda mücadeleye katılarak sömürgecileri ülkelerinden atmak için çabaladığı bilinmektedir. Sömürge dönemi öncesinde de Kadiri lideri ve Fulani Devleti’nin kurucusu Osman dan Fodio’nun Nijerya’da yaptıkları bugün nesilden nesle anlatılmaktadır. Yüz on beş adet kitabı ortaya çıkarılan Fodio’nun Çad, Nijer ve Nijerya’nın İslamlaşmasına katkısı önemlidir.

Tekrar Niyass grubuna döndüğümüzde İbrahim Niyass’dan kalan ve günlük hayatlarında uyguladıkları neler var bir bakalım. İlki adına terbiye dedikleri süreç. Terbiye süreci nefis tezkiyesi anlamında önemli bir bölümü oluşturuyor. Diğer bir husus günlük olarak tekrarladıkları zikirleri. Öte yandan Peygamber Efendimiz (sav) adına yaptıkları Mevlid-i Nebi’ler pek çok ülkeden ziyaretçileri beraberinde getiriyor. Çocuklarına genellikle İbrahim ismini koydukları da yaygın şekilde görülüyor. Bunların dışında bizim vakıf olmadığımız pek çok ritüelleri olabilir. Akademik olarak genellikle Batı kaynaklarından yararlanmakla yetinmek zorundayız. Bunun yanında konuştuğumuz Ticani kaynakların da verdiği farklı farklı bilgiler olabiliyor. Bu tip alanlarda daha fazla araştırma yapacak uzmanların yazacaklarını büyük bir keyifle okuruz.

Şahsen ülkemizde Afrika’nın kuzeyi, batısı ve ortasında büyük etkisi bulunan bu gruplara dair incelemelerin çok az olmasının büyük bir eksiklik olduğunu düşünüyorum. Her ne kadar bu başlıklar bugün çok fazla gündeme getirilmese de pek çok kıta ülkesinde sosyal yaşamın bir parçası olduğu aşikârdır. Bugün Türkiye’de yaşayan Afrikalı dostlarımızın pek çoğu bu inanç gruplarının içinden gelmekte veya yaşadıkları ülkelerde etkilerini günlük hayatlarında görmektedirler. Dolayısıyla Afrikalı dostlarımızın bilgilerini yalnızca bölge şartları bağlamında değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel perspektiflerden de araştırmalıyız. Kuşkusuz onların bilgileri çok daha değerli olacaktır. Burada yeterli bilgiyi edinen bir Afrika araştırmacısının ikinci adımı ise imkânını bulup bu sosyal hareketleri yerinde inceleyerek olumlu veya olumsuz yönlerini yerinde tahlil etmesidir.

Geçmişte Fransızların, İngilizlerin, Almanların, bugün ise Çinlilerin bile bu gruplara dair bilgilerinin bizlerden fazla olması küçük gibi gözüken büyük bir eksikliktir. Saydığımız bu milletler yalnızca Müslümanlara dair inanç sistemlerini değil, Hristyanlığın ve Animizmin bile bölgede yaşanış şekillerine dair büyük çaplı araştırmalar yapmaktadırlar.

Bizler ise Afrika’ya yakın olmaya çalışırken onu aslında uzak bir mesafeden izliyoruz. Uzmanların veya uzman olduğunu iddia edenlerin bir kısmının yalnızca masa başından ahkâm keserek analiz yapması ülkemizdeki akademi camiasına da bir yarar getirmemektedir. Sahada bulunmadığınız yerde, masada ifade ettiğiniz en güzel cümleler hep eksik kalacaktır.

Kaynaklar:

*Solagberu, A. M. (2015). The Influence of Shaykh Ibrahim Niyass on His Followers in IIlorin, Nigeria. Islamic Studies, 54(3-4), 217-236.

*Kişisel Mülakatlar

*İslam Ansiklopedis